Η ανάπτυξη κάθε παιδιού είναι διαφορετική και εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ακριβώς γι’ αυτό το λόγο κανένα παιδί δεν είναι όμοιο με το άλλο, κανένα δεν μεγαλώνει με τον ίδιο τρόπο και καθένα έχει τις δικές του ικανότητες και τον δικό του χρόνο που θα τις ξεδιπλώσει. Αυτή είναι και η αιτία που βλέπουμε ακόμα και αδερφάκια να είναι τόσο ανόμοια μεταξύ τους.
Ψυχοκινητική εξέλιξη ή ανάπτυξη , είναι η λειτουργική διαφοροποίηση του οργανισμού, κατά την διάρκεια της οποίας αποκτώνται συνεχώς νέες ικανότητες, που διαμορφώνονται και από την αλληλεπίδραση του γενετικού υλικού με τους εξωτερικούς παράγοντες (διατροφή, νοσήματα, οικογενειακό – οικονομικό και κοινωνικό περιβάλλον).
Η ανάπτυξη του παιδιού δεν είναι εξελικτική διαδικασία μιας μόνο λειτουργίας, αλλά το τελικό αποτέλεσμα πολλών επιμέρους λειτουργιών, που βρίσκονται σε άμεση αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση και επομένως ο έλεγχός της προϋποθέτει έλεγχο των επιμέρους τομέων της, δηλαδή της αδρής κινητικότητας, της ακοής, της όρασης, των λεπτών χειρισμών και της κοινωνικής συμπεριφοράς. Επιπλέον η ανάπτυξη του παιδιού αποτελεί μία δυναμική λειτουργία που χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση συγκεκριμένων δεξιοτήτων στις διάφορες ηλικίες, γι’ αυτό και ο έλεγχος της ανάπτυξης θα πρέπει να γίνεται όχι μόνο τμηματικά (κατά τομείς) αλλά και περιοδικά (κατά ηλικίες).
Για παράδειγμα για ένα βρέφος που αναπτύσσεται φυσιολογικά μέχρι την ηλικία των 8 μηνών, δεν θα μπορούμε να προβλέψουμε αν θα αναπτυχθεί φυσιολογικά μέχρι την ηλικία των 2 ετών, μιας και οι λειτουργίες του λόγου και της ομιλίας δεν αναπτύσσονται μέχρι τους 8 μήνες ώστε να μπορούν να εκτιμηθούν.
Οι ηλικίες που έχουν επιλεγεί για τον συστηματικό έλεγχο της ανάπτυξης ονομάζονται ηλικίες κλειδιά, επειδή ακριβώς σε αυτές τις ηλικίες κατακτώνται χαρακτηριστικές δεξιότητες.
Έχουν διεθνώς οριστεί και είναι οι ακόλουθες:
• 6 εβδομάδες
• 1 έτος
• 2 – 2,5 έτη
• 3 έτη
• 4 έτη
• 5 έτη
Βασικές αρχές της ανάπτυξης
Η ακεραιότητα και η φυσιολογική ωρίμανση του κεντρικού νευρικού συστήματος
Κατά την διάρκεια της βρεφικής και της νηπιακής ηλικίας παρατηρείται ταχεία εξέλιξη στην ανάπτυξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, έτσι ώστε το βάρος του εγκεφάλου να τετραπλασιαστεί (από 300 gr κατά την γέννηση φτάνει στα 1200 gr στο τέλος του 4ου έτους). Παράλληλα με την μυελίνωση των νευρικών οδών και την ωρίμανση των φλοιωδών κέντρων, επιτυγχάνεται ο βουλητικός έλεγχος των κινήσεων , εξαφανίζονται τα αρχέγονα νεογνικά αντανακλαστικά και ακολουθεί η κεφαλοουραία ( από το κεφάλι προς τα πόδια) κινητική εξέλιξη ( στήριξη κεφαλής, κάθισμα, συντονισμός των μυών της σπονδυλικής στήλης, χρησιμοποίηση των χεριών, βάδιση).
Οι βασικοί σταθμοί εξέλιξης
Η προσοχή, η στήριξη της κεφαλής, η σύλληψη αντικειμένων, η βάδιση, η στήριξη του κορμού, η αίτηση, η ομιλία, ο έλεγχος των σφιγκτήρων ακολουθούν μία ορισμένη σειρά και πραγματοποιούνται εντός κάποιων ΄΄ ορισμένων χρονικών διακυμάνσεων΄΄. Επομένως η εξέλιξη της ανάπτυξης είναι ίδια για όλα τα παιδιά, αλλά ο ρυθμός της διαφοροποιείται από το ένα παιδί στο άλλο. Για παράδειγμα τα παιδιά πρώτα κάθονται και μετά περπατούν, αλλά η ηλικία στην οποία κάθονται ή περπατούν ποικίλλει σημαντικά.
Για την ανάκτηση μιας αναπτυξιακής ικανότητας εκτός από την ωρίμανση του κεντρικού νευρικού συστήματος, σημαντικό ρόλο παίζει και η εξάσκηση, που συνδέεται στενά με το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει και μεγαλώνει ένα παιδί. Έτσι όταν δεν υπάρχει εξάσκηση , η εμφάνιση μιας δεξιότητας καθυστερεί, ενώ όταν δοθεί η κατάλληλη ευκαιρία η ίδια δεξιότητα εκδηλώνεται πολύ γρήγορα.
Για να μεγαλώσει σωστά ένα παιδί θα πρέπει να έχει φυσιολογικό σύστημα. Να μπορεί να ακούει, να βλέπει και να έχει βρει τον τρόπο να μαθαίνει. Απαραίτητη όμως προϋπόθεση είναι να δέχεται το παιδί εξωτερικά ερεθίσματα από το περιβάλλον του, που θα το βοηθήσουν να αναπτυχθεί σωστά.
Επειδή υπάρχει μεγάλη διακύμανση στο φυσιολογικό ρυθμό της ανάπτυξης είναι δύσκολο να διαχωρίσει κανείς το φυσιολογικό και το παθολογικό στους αρχικούς χρόνους ζωής. Οι διάφορες ικανότητες αναπτύσσονται παράλληλα. Σε φυσιολογικά παιδιά είναι δυνατόν μια ικανότητα να υπολείπεται λίγους μήνες σε σχέση με μία άλλη, είναι σπάνιο όμως η καθυστέρηση να αφορά όλες τις ικανότητες, οπότε σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για ψυχοκινητική καθυστέρηση. Πάντως όσο πιο πολύ απέχει ένα παιδί από το μέσο όρο , τόσες περισσότερες είναι οι πιθανότητες να παρουσιάζει κάποια διαταραχή της ανάπτυξής του που πιθανότατα θα οφείλεται σε οργανική , λειτουργική ή περιβαλλοντική αιτία.
Για να εκτιμήσουμε την ανάπτυξη ενός παιδιού, είναι απαραίτητη η χρησιμοποίηση αντικειμενικών μεθόδων, δηλαδή η χρησιμοποίηση αναπτυξιακών δοκιμασιών που έχουν κατασκευαστεί μετά την καταγραφή των δεξιοτήτων των παιδιών στις διάφορες ηλικίες. Με τις αναπτυξιακές δοκιμασίες δίνεται η ευκαιρία στον παιδίατρο να εντοπίσει έγκαιρα τα παιδιά που καθυστερούν να εμφανίσουν τις αναμενόμενες για την ηλικία τους ικανότητες, ώστε να παραπεμφθούν σε ειδικούς γιατρούς προκειμένου να αντιμετωπισθούν κατάλληλα οι δυσκολίες τους. Η έγκαιρη διάγνωση των αναπτυξιακών διαταραχών στα πρώιμα στάδια της ζωής είναι πολύ σημαντική, επειδή τα 3 πρώτα χρόνια της ζωής ο εγκέφαλος είναι ιδιαίτερα εύπλαστος, οι ικανότητες που έχουν την έδρα τους σε μία περιοχή που δεν λειτουργεί λόγω βλάβης του νευρικού συστήματος, μπορούν εύκολα να μεταφερθούν, σε μία άλλη γειτονική περιοχή του εγκεφάλου και να μην χαθούν. Για παράδειγμα ένα πρόωρο μωρό με εγκεφαλική βλάβη με την κατάλληλη βοήθεια μπορεί να μιλήσει, έστω και με κάποιες δυσκολίες αν βέβαια η βλάβη είναι τέτοια που να το επιτρέπει, πράγμα που δεν μπορεί να συμβεί με έναν ενήλικα.
Η εκτίμηση της ανάπτυξης ενός παιδιού γίνεται με την χρήση απλών αντικειμένων και παιχνιδιών που τα προσφέρει ο εξεταστής στο παιδί και ή το προτρέπει να τα χρησιμοποιήσει ανάλογα με την ηλικία του ή το ρωτάει για την χρησιμότητά τους ή του ζητάει να τα δώσει σε εκείνον ή στην μητέρα του. Έτσι ελέγχονται η επιδεξιότητα του παιδιού στους λεπτούς χειρισμούς και ταυτόχρονα η ομιλία του, η αντίληψη και η προσωπικότητά του , ενώ η αδρή κινητικότητα ελέγχεται τελευταία.
Γαβρίλη Σταυρούλα
Λογοθεραπεύτρια/Λογοπεδικός
Πρότυπο Κέντρο Λογοθεραπείας – Λευκάδα
Επικοινωνία: 26450 23603, 6942 060789
[email protected]
